Bulgar tiyatrosunun kıymetli isimlerinden biri olan Stefan Tsanev’in kaleme aldığı ‘Büyük İskender’in Atı’ isimli oyun Tiyatroadam imzasıyla sahnelenmeye devam ediyor. Oyunun direktörü Deniz Özmen. Oyuncuları ise Berk Yaygın, Cihan Türk, Deniz Özmen, Ediz Akşehir, Esra Şengünalp ve Gökhan Azlağ.
Terk edilmiş bir meyhanede yaşayan beş kişi, birbirine uymayan dört nal bulur ve bu dört naldan hayali bir at yaratırlar, sonra da atı takas ede ede harikulade bir servet kazanırlar hayallerinde. Bütün sorun de esasen burada baş gösterir… Üniversal tenkitler içeren “Büyük İskender’in Atı”nın Direklerarası Tiyatro Ödülleri’nde (2022) “En Yeterli Güldürü Oyunu” ve “En Yeterli Güldürü Oyunu Yönetmeni”, Yeni Tiyatro Mecmuası Emek ve Muvaffakiyet Ödülleri’nde (2022) “En Âlâ İmal (Komedi/ Müzikal)” ve “En Güzel Oyun Fotoğrafı” mükafatlarına layık görüldüğünü de belirtelim.
Oyun, güzel tenkitlerle yoluna devam ederken biz de direktör Deniz Özmen’le konuştuk. Kendisine oyunu, güldürüyü ve politik tiyatroyu sorduk.
Deniz Özmen ‘DÜNYA TERTİBİNE ELEŞTİREL-MİZAHİ BİR BAKIŞ’
Büyük İskender’in Atı’nı sahneye koymaya nasıl karar verdiniz? Bu sürece dair yaşananları bizimle paylaşır mısınız?
Aslında oyunu pandemi öncesinde okumuş ve müellifin insanlık tarihi boyunca oluşturduğumuz bu meczup dünya sistemine, geniş bir çerçevede metaforik, eleştirel ve mizahi bakışından çok etkilenmiştik. Oynamaya karar vermiş ve hatta dramaturjisine, dekor dizaynına başlamıştık. Ama pandemi patlak verdi ve o şartlarda bu türlü kalabalık takımlı bir oyunun oynanmasının çok kolay olmayacağına kanaat getirmiş ve bir müddet ertelemiştik. Daha az takımlı olan “Einstein‘ın İhaneti” oyununu çalışmıştık. Fakat bir sene sonra daha uygun şartlar oluşunca “Büyük İskender’in Atı”nı tekrar çalışmaya başladık.
Oyuncuların performansını da gerçekten takdir edilesi ki siz de oyunculardan birisiniz. Bir oyunda hem direktör hem oyuncu olmak nasıl bir şey? Bunun avantajları, dezavantajları neler?
Oyunu oynamaya karar verdiğimizde benim direktör olacağım kesin değildi lakin ortaya giren bir sene boyunca oyun zihnimde biraz daha demlenmiş oldu, bilhassa oyuncu arkadaşım Berk Yaygın ile gerçekleştirdiğimiz sohbetlerle de oyunla ilgili kanılarım biraz daha derinleşti. Bir taraftan da dekor dizaynına çalışıyordum. Sıcak bir münasebet kurmuştum oyunla… Sonrasında direktörün takım içinden olmasının daha efektif olacağını düşündük ve direktörlük vazifesini de üstlendim.
Bir oyunda direktörün tıpkı vakitte oyuncu olması, oyuna dışardan bakılmasını engelleyebileceği düşünüldüğü için çok tercih edilen bir durum değildir lakin hem rolümün nispeten rahat olması hem yıllardır pek çok oyunda çalıştığım, düzgün tanıdığım bir takım ile çalıştığım için hem de ön hazırlığımızı âlâ yaptığımız için bu durumun dezavantajlarını pek yaşamadık. Çok yetenekli ve oyunculuktan/sahnede olmaktan keyif alan, işini severek yapan bir takımımız var. Direktör olarak da en büyük gayem her oyuncunun rolünü keyifle oynaması için alan açmaktı.
‘MEKÂN, YOKSULLUK VE SEFALET İÇİNDE BİR KÖY MEYHANESİ’
Oyunun en dikkat alımlı yanlarından biri de dekoru. Bir istikametiyle çok gerçekçi, bir istikametiyle çok grotesk. Dekor tasarımı da size ilişkin sanıyorum. Biraz da bundan bahsedelim mi?
Evet, dekor tasarımı bana ilişkin. Oyunun “büyülü gerçekçi” şekline uyan, bunu destekleyen bir tasarımı hedefledim. Yer, yoksulluk ve sefalet içinde bir köy meyhanesi… Hem bu dünyaya hem de öteki dünyaya ilişkin, oyundaki bireyler üzere arafta kalmış, ömürle vefat arsında sıkışmış bir yer. Kendine has bir perspektifi olan, asimetrik, havada asılı kalmış, yıkık dökük, katmanlı duvar ve dekor modülleri kullanarak bu hissi yaratmaya çalıştım. Uygulamayı ise atölyemizde kendimiz gerçekleştirdik.
Oyun bir meyhanede geçiyor. Açgözlü bir meyhaneci, şiddet yanlısı bir asker, çıkarcı bir papaz, seks personelliği yapan bir öğretmen-şair, azınlık diye hor görülen sanatçı bir Çingene, kendini kral sanan bir meczup ve olmayan bir at var sahnede. Hepsinin ortak noktası yoksulluk fakat işin içine para girince bu paydaşlık bozuluyor. Oyunu vakitsiz, yersiz kılıp evrensele taşıyan şey de bu değil mi sizce?
Evet, birebir halde düşünüyorum. İnsanlık tarihi boyunca, yüzyıllardır bu münasebetler ağı, bu yapı, çabucak her toplumda, her coğrafyada gerçeklik kazanmış. Hayali varlıklar, sistemler kurulmuş ve maddi çıkarlar uğruna çatışılmış, savaşlar, katliamlar yapılmış.
Karakterlerin temsiliyetleri üzerinden konuşursak; kapitalist daha çok para elde etmek için dini ve kolluk kuvvetlerini “meşru” bir yerde halka ve aydınlara karşı kışkırtıyor. Bu, bildik bir iş birliği. Beri yandan aydınla halk ortasında gibisi bir iş birliği yok. Bu da kasıtlı bir tenkit sanıyorum.
Aslında oyunda aydınla halk ortasında bu türlü bir ilişki/iş birliği kurulmaya çalışılıyor; öğretmen, çingene, meczup el ele tutuşup marş söyleyerek meyhaneci ve papazın üstüne yürüyorlar, isyan ediyorlar lakin albay kılıcını çektiğinde korkup kaçıyorlar, dağılıveriyorlar… Yani bu bağ kurulmaya çalışılıyor lakin cılız kalıyor, çok kolay bozuluyor, güçsüz kalıyor.
Şair-öğretmenin gazetede okudukları da farklı bir hoş. Aslında iktisat çok düzgün lakin beşerler yoksul taklidi yapıyorlar, diyor. Öteki bir yerde de asker, Çingene’ye “Mutlu ol!” komutu veriyor. Tıpkı Türkiye’deki üzere. Lakin bunu yaşarken anlamayanlar, sahnede izleyince kendilerine yabancılaşabiliyorlar. Tiyatronun değiştirici gücü hakkında neler söylemek istersiniz?
Oyunlarımızı seçerken bu coğrafyanın kaygılarını lisana getirmeyi her vakit önemsedik. Kendi sıkıntılarımızla paydaşlık kurduğumuz metinleri sahneye koymayı tercih ettik. “Büyük İskender’in Atı” da keder edindiği bahis prestiji ile hem üniversal hem de neredeyse burası için yazılmış üzere; televizyonu, gazeteyi açtığımızda, karşımıza çıkan haberler kadar yeni. Bu istikametiyle de çok çarpıcı ve bir o kadar da üzücü…
Biz kendi dertlendiğimiz şeyleri estetik ölçülerde anlatarak paylaşmaya çalışıyoruz. Etrafımızda olup bitenleri fark etmek/anlamak, bunlarla ilgili düşünmek, içinde olduğumuz duruma öbür bir açıdan -gülerek de olsa- bakmak değerli, sonrasında tahminen biraz daha bilinçleniriz fakat gayemiz tiyatro ile insanları eğitmek değil doğal ki. Haddimiz değil bu. Esasen öylesi sanatlı da değil bence. Fakat sanat güzelleştirir. Oyunumuza gelen biri çıkışta yanında oturduğu arkadaşına, eşine, dostuna ya da hiç tanımadığı birine oyun çıkışında oyun öncesinden daha diğer bir gözle, daha sevecen, anlayışlı, daha güzel bakıyorsa bizden memnunu yok; tiyatromuz fonksiyonunu gerçekleştirmiş, maksadımıza ulamışız demektir.
‘VİCDAN RAHATSIZ ETMEK İÇİN VARDIR’
Güldürü oyunları eleştirel taraflarıyla de insanların dikkatini çekip onlara yeni sorular sorarlar. Pekala politik olmayan güldürü nerede durur?
Vicdan, beşere daima yaptığın hakikat mu diye sorar. Vicdan, insanı rahatsız eder. Vicdan, insanı doğruya yönlendirir. Vicdan, insanı daha uygun bir insan yapar. Fakat vicdan azapta gerektir. Vicdan, sorarak insanı rahatsız eder. Vazifesi budur, rahatsız etmek için vardır.
Aydınlar da toplumun vicdanıdır. Sanat da/tiyatro sanatı da aydınlık için vardır. Soru sorar, sorgular, eleştirir, rahatsız eder, insanların daha âlâ olmasını ister. Politik olmayan güldürü nerede durur tam olarak bilmiyorum lakin politik olan güldürü toplum için bu türlü bir yerde durur bence.
Bir tiyatro direktörü olarak buradan oyuncu adaylarına neler söylemek istersiniz?
Aslında tiyatro direktörlüğü benim son periyotta aldığım bir sıfat, ben kendimi daha çok tiyatro oyuncusu olarak tanımlıyorum. Bu çerçeveden baktığımda da tiyatronun büyük oranda oyuncu ile var olan bir sanat, bir oyunculuk sanatı olduğunu düşünüyorum.
Oyuncu adaylarına tavsiyem ne olur? Neden oyucu olmak istediklerini kendilerine sorsunlar ve içtenlikle, dürüstçe verdikleri cevabı/cevapları bir yere yazsınlar. Hedeflerini asla unutmasınlar. Kendilerine ve hedeflerine inansınlar. Onu hak etmek için çalışsınlar. Ve bu seyahatte bu soruyu tekrarlasınlar. Tahminen karşılıkları değişmiştir, tahminen derinleşmiştir ya da tam tersi… Bilinmez. Ancak her vakit o hedef doğrultusunda severek, eğlenerek, anlayarak, inanarak, coşkuyla oynasınlar.